180 jaar spoor: Spoorwegstaking

180 jaar spoor

We spraken historicus Guus Veenendaal op station Amersfoort en bij de archiefruimte van NVBS-Railverzamelingen over de Spoorwegstaking. Guus is auteur van het boek 'De Nederlandse Spoorwegen in oorlogstijd 1939-1945. Rijden voor Vaderland en Vijand' dat deze maand uitkomt. De video over de Spoorwegstaking is onderdeel van een korte serie over 180 jaar spoor, waarin we terugblikken op belangrijke momenten uit de spoorgeschiedenis. De serie verschijnt komende weken op het YouTube-kanaal van ProRail. 

Market Garden

Als het over de Spoorwegstaking gaat, gaat het ook al gauw over Market Garden. De achterliggende reden voor de Spoorwegstaking was om Operatie Market Garden bij te staan. Market was een grootschalige luchtlandingsoperatie die rondom Arnhem, Nijmegen en Eindhoven werd uitgevoerd en Garden een grondoffensief vanuit België. Door te staken kwamen de treintransporten plat te liggen en kon het Duitse leger zich moeilijker bewegen om het offensief tegen te gaan.

Effect van de Spoorwegstaking

Het gevolg van deze succesvolle stakingsoproep was dat bijna alle Nederlandse personeelsleden van de NS niet naar hun werk gingen en zo het treinverkeer lam legden. De verwachting was echter dat de staking snel afgelopen zou zijn, aangezien Nederland op het punt stond bevrijd te worden. Maar de Duitsers wonnen de Slag om Arnhem, waardoor het noorden en westen van Nederland niet bevrijd werden en de staking tot aan de bevrijding duurde. 

Hongerwinter

Dit had grote gevolgen voor het leven in bezet gebied. De Duitsers hadden gewaarschuwd dat een staking de voedselvoorziening in gevaar zou brengen en maakten dat dreigement waar. Terwijl Duitse militairen met ingereden treinen eigen transporten verzorgden, leed Nederland onder de hongerwinter. Twintigduizend mensen kwamen er om door honger en kou. Was de staking dan een mislukking? Nee. De staking heeft de Duitse oorlogsmachine gehinderd en betekende een stimulans voor het Nederlandse verzet. En door de staking stond het Nederlandse spoorwegpersoneel niet langer bloot aan luchtaanvallen door geallieerde vliegtuigen.

Herdenken

Elk jaar op 4 mei gedenken ProRail en NS bij het 'Monument voor het gevallen spoorwegpersoneel' de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en specifiek het omgekomen personeel van de Nederlandse Spoorwegen. Het monument werd onthuld op 17 september 1949, vijf jaar na het begin van de Spoorwegstaking. Op het monument staat een beeldengroep van twee mannen en twee vrouwen, waarvan een met kind. Zij staan symbool voor het gemeenschappelijk verzet. Op één zijde staan de namen van het omgekomen spoorwegpersoneel, op de andere zijde staat een gedicht van Hendrik de Vries:

Aan hen die nimmer bukten

'T geheim en hecht verbond
Van werkers der verdrukten
Voor wie geen recht bestond

Der weerloos weggedrukten
Gekwelden en gesarden
Waar zoveel wachtensmoeden
In rouw en vrees verstarden

Wat slagen ook mislukten
Wat makers wreed verbloedden

Zij streden en volhardden.