Dieren rond het spoor : Bevers
De bever is aan een opmars bezig in Nederland en de populatie en zijn leefgebied nemen gestaag toe. De dieren leven graag in afgelegen vijvers en watergangen die ook veel langs onze spoordijken te vinden zijn. En dat is een probleem.
Knagen en bouwen
Bevers graven onder water in de oever een horizontale gang en op enige afstand graven ze omhoog. Daar maken ze een veilige, droge kamer. Die kamer kan instorten. Normaalgesproken leggen bevers er dan een berg takken op en zo ontstaat de klassieke beverburcht. Maar als die kamer in een spoordijk zit, kan het spoor verzakken. Een verzakking van het spoor kan leiden tot een gevaarlijke situatie. In sommige gevallen kunnen treinen nog wel met een lage snelheid over zo’n plek rijden. Maar als de verzakking ernstiger is moet het treinverkeer tijdelijk worden stilgelegd.
Het graven is één van de beveractiviteiten die risico met zich meebrengt. Andere risico’s zijn vallende bomen op het spoor, doordat bevers ze omknagen, en een stijging van het waterpeil, omdat er een beverdam wordt gebouwd in stromend water. Dat laatste maakt een baanlichaam, waarop het spoor ligt, natter en minder stabiel.
Bij Taarlo en De Punt
In 2021 en begin 2022 zijn holen ontdekt bij de Drentse plaatsen Taarlo en bij De Punt, nadat een beverdam en knaagsporen de aanwezigheid van de bever hadden verraden. Het ballastbed is door het graven van de bevers op verschillende plekken verzakt. In beide gevallen hebben we kortdurend het treinverkeer stilgelegd en het spoor hersteld.
Vijand?
Je zou kunnen denken dat de bever dus een vijand is voor het spoor en voor ProRail. Toch is dat niet zo: ProRail wil dat het goed gaat met de natuur en de bever hoort daar bij. We moeten en willen manieren vinden om de beverpopulatie te laten floreren en tegelijkertijd ons spoor veilig berijdbaar te houden.
Ingewikkeld
De bever was lange tijd uitgestorven in Nederland en bij de bouw van onze spoorinfrastructuur is geen rekening met dit dier gehouden. De bever is dus een nieuw risico, waar we mee moeten leren omgaan. We kunnen spoordijken bijvoorbeeld minder aantrekkelijk voor bevers door bomen en struiken te verwijderen. Maar het is heel ingrijpend en kostbaar om te voorkomen dat ze in de spoordijk graven: daarvoor zouden we bijvoorbeeld langs al onze dijken speciale damwanden, hekwerken of gaaswerk kunnen plaatsen, een dikke laag grote keien op de oever storten en die ingraven tot diep in de slootbodem of duizenden slootjes twintig meter verplaatsen. Zo breed is het spoorterrein niet, dus er zou dan grond moeten worden aangeschaft.
Om het allemaal nog ingewikkelder te maken: elke situatie waar de bever zich roert is anders. Vaak is de locatie moeilijk te bereiken, of slecht toegankelijk voor zware machines. Iedere maatregel heeft weer zijn eigen nadelen en daardoor vallen sommige oplossingen af. Tijdens de voortplantingsperiode van mei tot en met augustus is verstoren in principe uit den boze. Als je dieren wilt (laten) verhuizen uit de spoordijk, dan zal dat buiten die periode moeten.
Een bever wegkrijgen gaat ook zomaar niet. Het dier is beschermd en bevers zijn niet voor één gat te vangen. Ze zijn slim en heel goed in staat de natuur om hen heen naar hun hand te zetten.
Kenniscentrum Bever
Bevers laten zich niet makkelijk vangen en als dat toch lukt, komt er zo weer een andere bever de leeggekomen plek innemen. Daarom moeten we slimmer zijn. ProRail is niet de enige partij die voor deze uitdaging staat. Samen met onder meer de zoogdiervereniging, Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen hebben we het Kenniscentrum Bever opgericht. Daar bundelen we kennis en wisselen we ideeën uit.
Heel veel partijen
“Mensen zeggen snel: ‘Zet gewoon een hekje neer tegen die bever’. Maar zo simpel is het niet”, weet Michel van den Bogaert, systeemspecialist Fauna en Flora bij ProRail. “De bever is beschermd en vormt hij een risico voor de spoorveiligheid, dan moeten we meestal met veel verschillende partijen samenwerken aan een oplossing.” Neem de bever bij Glimmen in Drenthe. Die groef in onze spoordijk vanuit een naastgelegen vijver en veroorzaakte een spoorverzakking. Michel: “Die vijver is van Staatsbosbeheer. Samen met een ecologisch adviesbureau kwamen we tot een mooi plan: een damwand plaatsen. Maar dan moest eerst de bever uit de spoordijk vertrekken. Met instemming van Staatsbosbeheer en het waterschap maakten we twee kunstburchten naast de vijver: samen met vrijwilligers één van strobalen en verderop één van een berg grond met een steile oever. Helaas had de bever niet meteen belangstelling voor een alternatieve woning.”
Enorme bevervallen
Intussen kregen we van de provincies Groningen en Drenthe een ontheffing om het dier te mogen vangen en uitzetten op een locatie elders in Groningen en van de RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) voor het ontgraven van de burcht en herstellen van het talud. Daarvoor moesten we enorme bevervallen uit Noord-Brabant laten komen. In onze vallen is de bever nooit gelopen. “Een groep mensen van diverse organisaties stond 24/7 paraat om te reageren op een signaal dat een val was dichtgegaan”, vertelt Michel. “Hiermee hadden we voldoende moeite gedaan om de bever weg te krijgen en konden de damwand plaatsen. Die werkzaamheden waren voor de bever mogelijk ook een reden om te vertrekken. Nadat de damwand was geplaatst werd de bever in ieder geval weer vrolijk zwemmend teruggezien in de vijver aan de goede kant van de damwand. Operatie geslaagd, dankzij samenwerking en medewerking van velen. Op deze locatie is het spoor beverbestendig.”
Glasvezel tegen bevers
ICT-innovaties kunnen ons helpen bevers tijdig op te merken. Er bestaat een systeem van sensoren op dwarsliggers. Die registreren het als het spoor verzakt en sturen dan automatisch een berichtje. Dit kan heel nuttig zijn als op een locatie tijdelijk het spoor moet worden bewaakt. Daarnaast onderzoeken we of we ons glasvezelnetwerk kunnen inzetten als trillingssensor om zo te ‘zien’ dat er dieren graven.
Alert
Omdat het hol onder water begint, is dat voor de buitenwereld niet direct te zien. ProRail inspecteert nu nog gerichter de stukken spoor waar de bever zich prettig voelt en traint inspecteurs om beversporen op te merken. Op locaties met groter risico wordt vaker geïnspecteerd.
Komen we acuut gevaarlijke situaties tegen? Dan leggen we eventueel het treinverkeer stil en repareren het spoor. Daarna volgen altijd preventieve maatregelen. Maar voordat we ook maar íets kunnen doen, moeten we een ecologisch, technisch en financieel haalbaar plan opstellen en daarvoor een ontheffing krijgen.