Dieren rond het spoor : Ooievaars

Groot risico

Alleen al in de omgeving van Meppel waren er in 2022 maar liefst 29 nesten in de portalen te vinden. “Je moet je voorstellen dat een nest al gauw uit honderden kilo’s aan takken kan bestaan. Die kunnen in wissels vallen, de bovenleiding beschadigen of zelfs op voorbijrijdende treinen belanden”, zegt ProRail ecoloog Folkert Volbeda.

Telkens als een trein passeert zie je ooievaars opvliegen van het nest. Daarbij vliegen ze soms ook boven het spoor en dat gaat wel eens mis. Voor de ooievaars zelf is de locatie dus levensgevaarlijk, aldus Folkert. “Machinisten melden meer aanrijdingen met de vogels in de buurt van hun nesten. Dat is schrikken voor de machinisten, maar ook een gevaar voor de jongen en hun ouders. Daarnaast staat er 1500 volt op de bovenleiding. Dat geeft een hoog risico op elektrocutie van de vogels en brandgevaar van het nest.” In het verleden vloog er daadwerkelijk een nest in de brand bij Barneveld. De koperen draden van de bovenleiding smolten en er konden geen treinen meer rijden.

Weghalen?

Dat er nu zoveel ooievaars zijn, is niet vanzelfsprekend. In de jaren 70 was de soort zelfs bijna uitgestorven in Nederland. “De ooievaar is een beschermde diersoort en dat vraagt om zorgvuldig handelen”, zegt Folkert. “Niet alleen de vogel, maar ook het nest zelf zijn het hele jaar door beschermd in de Wet natuurbescherming. We mogen nesten dus niet zomaar weghalen.” Daarvoor moeten we een ontheffing hebben en daarvoor moet er onder meer een alternatieve nestellocatie zijn of worden gecreëerd. En na het verwijderen moeten preventieve maatregelen worden genomen. Inmiddels gaat het gelukkig weer goed met de ooievaarspopulatie en broeden ze in grote getalen in ons land, maar helaas niet altijd op de meest veilige en voor ons handig plekken.

Alternatieven

Het aanbieden van een alternatieve nestelplek is lastig. Want zo’n nestpaal moet niet pal naast het spoor worden geplaatst. Dan blijven de ooievaars het risico lopen om te worden aangereden. Bovendien  stappen ze te gemakkelijk weer terug op een portaal. ProRail heeft doorgaans alleen een smalle strook grond in bezit. Er moet dus nogal eens een plekje op het terrein van de buren worden gezocht. En het is niet vanzelfsprekend dat onze buren zomaar openstaan voor het overnemen van ‘onze’ spoorooievaars.

Voorkomen

Liefst voorkomen we dat ooievaars op onze portalen nestelen. Daarom controleren we op plekken waarvan we weten dat ze er graag huizen. Leggen ze de eerste takjes neer, dan mogen we die nog verwijderen volgens de Gedragscode voor spooronderhoud. Maar daarvoor gelden veel voorwaarden en het lukt niet altijd om dit snel genoeg voor elkaar te krijgen. Ooievaars kunnen heel snel een nest bouwen. En eenmaal in gebruik genomen, is een ooievaarsnest beschermd.

We hebben tests gedaan met een ronde buis op onze portalen: daar blijven takken niet op liggen. Dat lijkt te werken. ProRail is samen met de markt op zoek gegaan naar innovaties. In 2022 schreven we een challenge uit. Deze is gewonnen door het Groningse bureau voor productontwikkeling Zooh. De maatregel gaat het najaar van 2023 als pilot worden uitgevoerd op vier bovenleidingsportalen tussen Meppel en Hoogeveen.

Maar met een goede wering zijn we er nog niet. Om die aan te brengen moet het treinverkeer worden onderbroken, de spanning van de bovenleiding af, er is gecertificeerd personeel met een hoogwerker nodig... Het is daardoor niet haalbaar om bij duizenden kilometers spoor ’even’ een maatregel aan te brengen. Bovendien: als we tien bovenleidingportalen aanpakken, vliegt de ooievaar door naar de elfde om daar te nestelen… Dus waar stoppen we?