Ons station : Gaanderen
Dit verhaal begint met de gebroeders Van Nagell, grondbezitters van adel. Samen met dokter Von Raesfeld begonnen zij in 1821 een bedrijf (Van Raesfeld, De Both & Co.) met een ijzermolen op de Akkermansbeek, net buiten Gaanderen. De ijzergieterij en emailleerfabriek veranderde van naam (Vulcaansoord) en in 1867 van eigenaar (koopman Gustaaf van Ditzhuijzen).
Industrie
Het werd een toonaangevend industriële onderneming in de Achterhoek, voor die tijd. Staal, ijzer, emaillen. Maar ook textiel. Dat was wat dorpen draaiende hield. De DRU-fabrieken in Ulft. De textielfabriek van J.A. van den Bergh in Terborg. De Vulcaansoord in Gaanderen. Ze zorgden voor werkgelegenheid, welvaart en maatschappelijke ontwikkeling. En klanten voor de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij (GOLS), moet diens oprichter Jan Willink hebben bedacht. In de jaren ’80 van de negentiende eeuw werd een spoorlijn van Winterswijk naar Zevenaar aangelegd.
Gaanderen kreeg een station. En zelfs een stopplaats, in de bossen bij buurtschap Oosselt. Het kon niet op. Gustaaf van Ditzhuijzen zag de bomen tot in de hemel groeien en liet een villa bouwen – Villa Vulcaansoord – op een mooie plek nabij fabriek en station. Toen zijn zoon Henry hem had opgevolgd verdienden er al honderden mensen hun brood met ijzergieten en emailleren. In 1925 liep dat op tot meer dan 1000. En tien jaar later waren er nog geen 140 medewerkers over.
.
Afgebroken door kapitaal
De economische crisis sloeg keihard toe. Van al wat was opgebouwd bleef weinig overeind. En hoewel het spoor in gebruik bleef voor goederenvervoer, werd het station in 1936 gesloten. Er volgde eind jaren ’50 nog een kleine opleving voor Vulcaansoord. Maar de oliekachels die toen werden gemaakt, raakten uit de mode. Amerikaan B. Howard kocht de aandelen en zijn directie stortte het bedrijf in een financieel schandaal. Iemand vluchtte, met verkregen subsidiegeld, naar het buitenland. Vlak voor de sluiting kalkten ontslagen werknemers op het gebouw: Opgebouwd door de arbeider – afgebroken door het kapitaal.
Wat overbleef was het spoor. De fabriek verdween en Villa Vulcaansoord ook. Maar het station kwam terug, vrijwel op dezelfde plaats. In 2006 werd de ‘spoorweghalte’ (met één perron) – na enige kritiek – geopend. Want was dat wel nodig? Weer een station? Zou het niet ten koste gaan van de buslijn door Gaanderen? En station Terborg lag vrijwel om de hoek. Of was het misschien de angst, van Gaandernaren, op nieuwe rampspoed?