Sporen van verandering : Het witte spoorhuisje
De beste overweg is geen overweg. Iedere overweg is namelijk een risico. ProRail vervangt de overwegen waar kan. De overwegen die er nog zijn, zijn tegenwoordig allemaal volautomatisch. Maar hoe werkte dit vroeger eigenlijk? We doken de archieven in en ontrafelden bijzondere geschiedenis. Hiervoor gingen we langs bij het spoorhuisje in Eindhoven.
Leven in het spoorhuisje
Het spoorhuisje op de hoek van de Hoogstraat en de Hagenkampweg in Eindhoven werd in 1867 gebouwd langs de vroegere spoorverbinding tussen Eindhoven en België: het ‘Bels Lijntje’. Het verbond Eindhoven en Luik via Valkenswaard en Hasselt. Vroeger reden er grote, luidruchtige stoomlocomotieven over deze lijn dwars door Eindhoven. Dat is nu moeilijk voor te stellen, aangezien dit deel van het Bels Lijntje in 1959 werd opgebroken. Het witte spoorhuisje was een halve eeuw belangrijk voor Eindhoven.
Het spoorhuisje diende als spoorwachtershuisje. Hier woonde de spoorwachter samen met zijn gezin. Het was een dienstwoning. De spoorwachter was ongeveer drie keer per dag verantwoordelijk voor de veiligheid van het andere verkeer wanneer er een trein voorbij kwam razen. Vandaag de dag worden de spoorbomen volautomatisch bediend, maar in de 19e eeuw liet de spoorwachter, ofwel overwegwachter, de spoorbomen met de hand zakken. De wachter was vaak ook verantwoordelijk voor het inspecteren van het spoor.
Waarschuwing naderende treinen
Hoe wist de spoorwachter dat er een trein aan kwam? Op de gevel van het pand staat in grote letters: TELEFOON 38. De spoorwachter werd gebeld op nummer 38 zodra hij in actie moest komen en de spoorbomen handmatig moest laten zakken. In deze tijd hadden nog niet veel mensen een telefoon. Een telefoonnummer bestaande uit 1 of 2 cijfers was al genoeg om iemand te kunnen bereiken.
In de tweede helft van de twintigste eeuw werden veel spoorwachters in Nederland overbodig door de toenemende automatisering en centralisatie van beveiligingssystemen. Seinen en overwegen werden geautomatiseerd, seinhuizen werden gecentraliseerde verkeersleidingsposten en veel baanwachterswoningen werden gesloopt. Slechts enkele exemplaren zijn bewaard gebleven in Nederland. Het bedienen van seinen en wissels gebeurt nu gecentraliseerd door treinverkeersleiders, die een cruciale rol spelen in de moderne werking van het spoorwegnet.
Nieuwe bestemming
Toen het ‘Bels Lijntje’ in 1959 werd opgebroken vanwege de start van het busvervoer, werden drie van de vier spoorwachtershuisjes in Eindhoven gesloopt. Het ‘TELEFOON 38’ huisje is het laatst overgebleven spoorwachtershuisje in de stad. Het staat nu op de monumentenlijst. Er dreigde een aantal jaar later krakers in het huisje te komen. Hier staken een aantal betrokken buurtbewoners een stokje voor.
Vrijwilligers richtten Buurtcomité Gestel-Noord op. Door hen werd tussen 1972 en 2022 het spoorhuisje onderhouden en gebruikt in samenspraak met de gemeente Eindhoven. Zo ontstond er een verzamelplaats voor buurtverenigingen. Er waren spreekuren voor de politie, sociale verenigingen hielden hun vergaderingen en zelfs het wijkblad werd hier jaren gemaakt. In december 2022 is het Buurtcomité na een halve eeuw actief te zijn geweest formeel opgezegd. De bestuursleden zijn merendeels tachtigers en er zijn geen opvolgers.
Het spoorhuisje wordt nu gerenoveerd door de gemeente. Wat de volgende invulling wordt is nog niet bekend. Maar dat het een rijke geschiedenis heeft is wel duidelijk. Het blijft echter een bijzonder stukje geschiedenis in het spoorwegverhaal van Nederland.
Nummers
De andere drie spoorwachterhuisjes in Eindhoven langs de route van het spoor hadden ook elk hun eigen nummer. Nummer 40 aan de Willemstraat, 39 aan de Laagstraat, 38 aan de Hoogstraat en de laatste, voordat je de stad verliet, was nummer 37 aan de Genneperweg. Dit laatste huisje was het kleine ‘Station Gestel’.